Πατριδογνωσία: Σύρος

Σύρος: “Όταν η Ερμούπολη ήταν πολιτεία, η Αθήνα ήταν… χωριό”

Posted By 24grammata

γράφει ο Γιώργος Δαμιανός 

Όταν η Ερμούπολη ήταν πολιτεία, η Αθήνα ήταν… χωριό
«Η παλιά πόλη  βρίσκεται πάνω σε έναν κώνο, σαν κομματάκι ζάχαρης» Κάπως έτσι, είδε την Άνω Σύρα η Ελίζαμπεθ Γκρόβενορ (1797-1891), όταν το 1840 επισκέφτηκε το νησί. Bέβαια, τότε,  είδε, κυρίως, την παλαιά πόλη της Σύρου, γιατί η Ερμούπολη ακόμα χτιζόταν (η ανοικοδόμηση άρχισε μετά την επανάσταση του 1821 και, όταν ολοκληρώθηκε,  ήταν πραγματικά ένα κόσμημα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους). 
Ολόκληρη η σύγχρονη Ελλάδα θα ήταν, σήμερα, διαφορετική, αν είχε μπολιαστεί από το μεράκι και τη διορατικότητα των Συριανών, που έφτιαξαν από το μηδέν μία πόλη κόσμημα, όχι μόνο για το Αιγαίο αλλά και για όλη τη Μεσόγειο.  Όπου κι αν στρέψεις το μάτι σου στο νησί, θα νοιώσεις το μεγαλείο και τη δημιουργικότητα των σύγχρονων Συριανών, κάτι που δύσκολα θα το συναντήσεις στα αστικά κέντρα του υπόλοιπου ελληνικού κράτους. Δεν πρόκειται για ένα, ακόμα, ξερό κυκλαδονήσι αλλά για το μεγαλύτερο εμπορικό, βιομηχανικό, οικονομικό κέντρο της Ελλάδας του 19ου αιώνα. Το πρώτο μεγάλο λιμάνι του ελληνικού κράτους (την εποχή, που ο Πειραιάς ήταν ψαροχώρι).  
Η νέα πόλη ονομάστηκε Ερμούπολη, προς τιμήν του κερδώου Ερμή (θεού του εμπορίου) και ήταν πραγματικά το εμπορικό κέντρο της μετ επαναστατικής Ελλάδας. Είναι η μόνη αμιγής νεοκλασική πολιτεία του 19ου αιώνα στην Ελλάδα. Ό,τι συνέβαινε στην Ερμούπολη, συνέβαινε για πρώτη φορά στην Ελλάδα: το 1823 ιδρύθηκε στην Ερμούπολη το πρώτο Νοσοκομείο της Ελλάδας, ενώ το 1833, ο Νεόφυτος Βάμβας, ιδρύει το πρώτο Ελληνικό Γυμνάσιο. Την ίδια εποχή εκδίδεται στην Ερμούπολη η πρώτη ξενόγλωσση εφημερίδα που τυπώθηκε στην Ελλάδα. Είναι η «Μέλισσα», που συντάσσεται σε Ελληνικά και Γαλλικά. 
Η κίνηση κεφαλαίων ήταν τέτοια, που, όπως λέγεται,  το πρώτο εργοστάσιο βυρσοδεψίας έκανε τζίρο 1.0000.000 δρχ,  όταν ο προϋπολογισμός όλης της υπόλοιπης Ελλάδας ήταν, μόλις, 900.000 δρχ. Η Σύρος ήταν το μεγαλύτερο διακομιστικό κέντρο  εμπορίου με την υπόλοιπη Ελλάδα, τη Ρωσία και την Ανατολή. 
Εδώ ιδρύθηκε (1856) και η πρώτη σύγχρονη ναυτιλιακή εταιρεία, η «Ελληνική Ατμοπλοΐα». Στους Συριανούς ταρσανάδες ναυπηγήθηκαν πάνω από 2000 πλοία. Αργότερα εδώ θα δημιουργηθεί και το πρώτο σιδερένιο Ελληνικό Ατμόπλοιο. Γι αυτό και ο ποιητής Θεόφιλος Γκοτιέ (1811-1872) θα μείνει έκπληκτος από επίπεδο του νησιού και θα ομολογήσει ότι «Η Σύρος … είναι περίπου ο ομφαλός της Ελλάδος, η πρωτεύουσα της κομψότητας και της αρχοντιάς».
Αποτέλεσμα αυτής της οικονομικής ανάπτυξης ήταν και η εξέλιξη στις Τέχνες και τα Γράμματα: στη Σύρο γεννήθηκε ο  Εμμανουήλ Ροΐδης (1836 – 1904), που εκτός των άλλων, έγραψε και την «πάπισσα Ιωάννα», ένα από τα πιο αξιόλογα μυθιστορήματα της νέας ελληνικής λογοτεχνίας. Στη Σύρο γεννήθηκε (αν και έφυγε σε μικρή ηλικία) και  Δημήτριος Βικέλας (1835-1908), ποιητής και πεζογράφος. Ο Βικέλας είναι, επίσης, γνωστός για τη συμμετοχή του στην αναβίωση της διοργάνωσης των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα, το 1896. Στην Ερμούπολη γεννήθηκε και ο  σατιρικός ποιητής Γεώργιος Σουρής (1850- 1919) καθώς και η  ποιήτρια Ρίτα Μπούμη-Παπά (1906-1984) και ο Μάνος Ελευθερίου. Βέβαια, δε θα μπορούσαμε να παραλείψουμε τον πασίγνωστο Φραγκοσυριανό (συριανός-καθολικός) λαϊκό συνθέτη, τον Μάρκο Βαμβακάρη. Στη Σύρο σπούδασε και ο Ελ. Βενιζέλος και είχε απόλυτο δίκιο, όταν έλεγε ότι στην Ερμούπολη 
ξαναγεννήθηκε η Ελλάδα.

Οι νησίδες τριγύρω από τη Σύρο
1. Διδύμη ή Γαιδαρος (37025΄36.42΄΄Ν 24058΄21.83΄΄Ε),
2. Στρογγυλό,3.  Βαρβαρούσα


4. Γυάρος (37035΄59.02΄΄Ν 24044΄04.01΄΄Ε):  Η επιφάνεια του νησιού είναι 23 τετρ. χιλ. Σήμερα το νησί είναι ακατοίκητο. Χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εξορίας στους ρωμαϊκούς χρόνους (το αναφέρει ο Θεόφραστος, ο Τάκιτος, ο Πλίνιος και άλλοι). Όλοι, ανεξαιρέτως το περιγράφουν ως ένα άγονο τόπο, γεμάτο τεράστια ποντίκια. Ο Πλίνιος αναφέρει ότι το νησί είχε κατοίκους, αλλά αναγκάστηκαν να φύγουν, γιατί τους απειλούσαν τα τεράστια ποντίκια, που έτρωγαν ακόμα και τα σίδερα(;!). Τόπος εξορίας ήταν και κατά τη Βυζαντινή περίοδο, αλλά και στη νεότερη  Ελλάδα απο το 1947 μέχρι το 1952 και από το 1956 μέχρι το 1974 (συνολικά βασανίστηκαν 25.000 πολιτικοί κρατούμενοι, γιατί είχαν το «θράσος» να μη συμφωνούν με την επίσημη εξουσία). Στο νησί υπάρχουν τα κτήρια των φυλακών, του νοσοκομείου και του ηλεκτροπαραγωγικού σταθμού που έχτισαν οι εξόριστοι από το 1947 μέχρι το 1951. Η κατασκευή τους αποτέλεσε μέγα οικονομικό σκάνδαλο, γιατί, αν και τα κτήρια χτίστηκαν χωρίς μεροκάματα (καταναγκαστική εργασία), όμως το  ελληνικό δημόσιο χρεώθηκε ένα υπέρογκο κόστος (λόγω της  μεγάλης αρπαχτής των «σωφρονιστών» και των εργολάβων).  Μετά τη μεταπολίτευση το νησί χρησιμοποιήθηκε ως πεδίο βολής του Πολεμικού Ναυτικού. Σήμερα ακούγονται σκέψεις για δημιουργία Αιολικού πάρκου.
Στη Γυάρο υπάρχει ένα είδος φιδιού, που είναι μοναδικό στον κόσμο. Πρόκειται για  το Hierophis (ή Coluber) gyarosensis, ο θρυλικός «μαύρος όφις» της Γυάρου. για τη Γυάρο και εδώ ^[1]
5. Γλαρονήσι,  6. Φούης, 7. Κομμένο, 8. Άσπρο(37023΄31.88΄΄Ν 24059΄42.83΄΄Ε),  9. Νάτα, 10. Στρογγυλό Ποσειδωνίας, 11. Σχινονήσι: ακατοίκητο , ερημονήσι, και βρίσκετε απέναντι από την παραλία των Αγκαθοπών στο νότιο τμήμα της Σύρου. Διαθέτει μια μικρή αμμώδη παραλία και 
λιγοστούς θάμνους. Μόνιμοι κάτοικοι τα κουνέλια και αποικία χελιδονιών, 12. Ψαθονήσι

Εφτά μικρά στολίδια της Συριανής Αρχόντισσας

Α. Το νησί αναφέρεται με το ίδιο όνομα «Συρίη», από τα  Ομηρικά έπη (Ο΄ 403- 484).  Την αποκαλούσαν και  «δίπολις», επειδή είχε δύο πόλεις: την Ποσειδωνία και τη Φοινική. Πρωτοκατοικήθηκε από το 4000 και το όνομα της προέρχεται από το Φοινικικό «Ουσούρα», που σημαίνει ευτυχής ή από τη λέξη «συρ», που σημαίνει βράχος.
Β. Προκαλεί έκπληξη στον επισκέπτη ότι ένα από τα σημαντικότερα έργα της παγκόσμιας καλλιτεχνικής δημιουργίας βρίσκεται, δίχως ίχνος προστασίας, σε έναν από τους ναούς του νησιού. Πρόκειται για ένα από τα εννέα έργα του Δομίνικου Θεοτοκόπουλου (El Greco), που βρίσκονται στην Ελλάδα. Εκτίθεται στον Ναό της Κοιμήσεως στην Ερμούπολη. Είναι  έργο σε αυγοτέμπερα σε ξύλο πριν από το 1567.
Γ. Ο Γάλλος γιατρός και βοτανολόγος Ζοζεφ Τουρνεφόρ (Tournefort), που ταξίδεψε στην Ανατολή στα 1700, αναφέρει ότι από τους κατοίκους της Σύρου τα άτομα που ανήκαν στο ανατολικό δόγμα δεν συγκροτούσαν παραπάνω από 8 οικογένειες έναντι 6.000 συνολικού καθολικού πληθυσμού.
Δ. Ισως, οι περισσότεροι να θυμούνται τη Σύρο, τη Γαλησσά, τη Παρακοπή, το Φοίνικα ή την Ντελαγράτσια από τη Φραγοσυριανή (Καθολική Συριανή) του Μάρκου Βαμβακάρη. Ο ίδιος ο Μάρκος Βαμβακάρης αναφέρει στην αυτοβιογραφία του (Μάρκος Βαμβακάρης – Αυτοβιογραφία»,Βέλλου-Κάιλ, Αθήνα 1978, εκδ. Παπαζήση): «….Εγώ, όταν έπαιζα και τραγουδούσα, κοίταζα πάντα κάτω, αδύνατο να κοιτάξω τον κόσμο, τα έχανα. Εκεί, όμως, που έπαιζα, σηκώνω μια στιγμή το κεφάλι και βλέπω μια ωραία κοπέλα. Τα μάτια της ήταν μαύρα. Δεν ξανασήκωσα το κεφάλι, μόνο το βράδυ την σκεφτόμουν, την σκεφτόμουν…..Πήρα, λοιπόν, μολύβι κι έγραψα πρόχειρα:
Μία φούντωση, μια φλόγα έχω
μέσα στην καρδιά
Λες και μου΄χεις κάνει μάγια
Φραγκοσυριανή γλυκιά…»
Ο Μάρκος ηχογράφησε το τραγούδι το 1937, αλλά δεν σημείωσε καμία επιτυχία. Εικοσιπέντε χρόνια αργότερα (το 1961) θα το επανακτελεσει ο Βασίλης Τσιτσάνης (με τη φωνή του Μπιθικώτση) και θα το καθιερώσει ως κλασικό χασάπικο.
Ε. Το Ακρωτήριο Άγιος Φωκάς  είναι το βορειότερο ακρωτηριο της Σύρου. Οφείλει το όνομα του στον Αγιο Φωκά, που ήταν ο πρώτος προστάτης των Θαλασσινών (πολύ πριν τον Άγιο Νικόλαο). Μία από τις ελάχιστες επιγραφές βρίσκεται σκαλισμένη σε ένα μικρό ναό της περιοχής: « Κ(υρι)ε κ(αι) αγιε Φωκα σοσο(ν) το (πλ)οιον Μαρίαν» ( Κ. Ρωμαίου, «κοντά στις ρίζες», εκδ. εστία).  Στην πάροδο του χρόνου έχει αλλάξει πολλές ονομασίες: «Πετρίτης», «Τρίμεσο», «Γράμματα», και τελευταία «Στριμεσός». Στο ακρωτήριο λειτουργεί αυτόματος  φάρος τύπου Άγκα.
ΣΤ. Η χαρά του θαλασσινού είναι να βλέπει πράγματα, που δεν μπορούν να δουν όσοι  ταξιδεύουν απ την ξηρά. Γι αυτό, μόλις θα περάσετε τον όρμο του ΓαλληΣΣά με Νότια πορεία (ανάμεσα στα ακρωτήρια Κατακέφαλος και Ατσιγγανόκαστρο) βρίσκεται το ξωκκλήσι Άγιος Στέφανος. Είναι χτισμένο σε εκπληκτική θέση, λαξευμένο πάνω σε βράχο, προσιτό μόνο από τη θάλασσα. Αξίζει να το δήτε και να κολυμπήσετε στα καταγάλανα νερά του.
Ζ. Ο Μάνος Ελευθερίου εξομολογείται («ΛΙΜΑΝΙ» στο τεύχος Σεπτεμβρίου 2006) για την ιδιαίτερη πατρίδα του: "..στη Σύρο ευτυχώς, υπάρχει ακόμα ένας πολιτισμός που τον έχουν άνθρωποι χωρίς μεγάλη μόρφωση. Ξέρετε, πολιτισμός δεν είναι μόνο να ξέρεις τον Ντοστογιέφσκι. Πολιτισμός είναι να αντιλαμβάνεσαι το καλό, το ωραίο και να το διατηρείς. Εκεί, λοιπόν, το έχουν αυτό το πράγμα. Ακόμα και οι λαϊκοί άνθρωποι, που είναι σχεδόν αγράμματοι, έχουν ένα έμφυτο πολιτισμό μέσα τους. Και το βλέπεις αυτό. Ακόμα και στον τρόπο που χτίζουν τα εξοχικά σπίτια τους. Είναι μοναδικός ο τρόπος τους."

http://www.hermoupolis.gr/%CE%99%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%B9%CE%B1---%CE%A0%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CF%83%CE%BC%CE%BF%CF%82/history.aspx