Το χρέος κινεί τον καπιταλισμό και κάθε κρίση την επόμενη

Πηγή ( πλήρες άρθρο) 24grammata.com Culture e-Magazine – Free eBooks – WebTV » Το χρέος κινεί τον καπιταλισμό και κάθε κρίση την επόμενη

γράφει ο Γιάννης Βαρουφάκης,  καθηγητής Οικονομικής Θεωρίας και Πολιτικής Οικονομίας στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών  

Τι ακριβώς σημαίνει Κρίση; Γιατί ο καπιταλισμός είναι αδύνατον να λειτουργήσει χωρίς χρέος; Και, εν τέλει, πώς ακριβώς μια κρίση που ξέσπασε στη νοτιοανατολική Ασία το 1998 γονάτισε τις οικονομίες της Δύσης δέκα χρόνια αργότερα;

Τι σημαίνει Κρίση;

Πρόκειται για μια περίοδο κατά την οποία συμβιώνουν (για ικανά χρονικά διαστήματα, π.χ. πάνω από τουλάχιστον έξι μή­νες) δυο πλεονάσματα: ένα πλεόνασμα μισθωτής εργασίας (που δεν θέλει κανείς να μισθώσει) και ένα πλεόνασμα κεφαλαίων (δη­λαδή αποταμιεύσεων που δεν βρίσκουν επικερδή τοποθέτηση). Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή… Μια μεμονωμένη αγο­ρά βρίσκεται σε κρίση όταν μαστίζεται από συστηματική υπερ­βάλλουσα προσφορά – π.χ. απούλητα σπίτια, αυτοκίνητα, κρεατικά. Συνήθως, μια τέτοια κρίση δεν διαρκεί πολύ, καθώς η τιμή πέ­φτει αρκετά έως ότου το απούλητο στοκ μειωθεί (καθώς η μείωση της τιμής οδηγεί όλο και πιο πολλούς αγοραστές να κάνουν την εμφάνισή τους ενώ, παράλληλα, η παραγωγή ή η προς πώληση πο­σότητα μειώνεται). Στην περίπτωση όμως της Κρίσης (με κεφα­λαίο Κ), η πλεονάζουσα προσφορά χτυπά τις δύο άκρως προβλη­ματικές αγορές: την αγορά εργασίας και την αγορά χρήματος (ή κε­φαλαίων). Γιατί είναι πιο προβληματικές αυτές οι αγορές από τις άλλες; Επειδή σε αυτές τις δύο αγορές η μείωση των τιμών δεν οδη­γεί αναγκαστικά στην αύξηση της ζήτησης. Σε περίοδο Κρίσης πα­ρατηρείται το εξής φαινόμενο: ακόμα κι όταν αρχίσει να μειώνεται η τιμή της εργασίας (ο μισθός) ή του χρήματος (το επιτόκιο), οι επι­χειρηματίες, αντί να προσλάβουν εργαζομένους, μπορεί κάλλιστα να απολύσουν κι άλλους (δηλαδή να μειώσουν περισσότερο τη ζή­τηση εργασίας) και παράλληλα να ακυρώσουν επενδυτικά προ­γράμματα (μειώνοντας τη ζήτηση χρήματος ή κεφαλαίων). Κι αυ­τό παρά το γεγονός ότι η τιμή της εργασίας και των κεφαλαίων μει­ώνεται, πολλές φορές ραγδαία. Γιατί το κάνουν αυτό; Επειδή ερ­μηνεύουν τη μείωση της τιμής της εργασίας και του χρήματος ως ένδειξη μιας μεγαλύτερης πτώσης της ζήτησης των προϊόντων τους – καθώς γνωρίζουν ότι οι σημερινοί μισθοί των εργαζομένων εί­ναι η πηγή της μελλοντικής ζήτησης των προϊόντων τους. Έτσι, τα δύο αυτά πλεονάσματα (μισθωτής εργασίας και αδιάθετων απο­ταμιεύσεων) δεν διορθώνονται από τη φυσιολογική λειτουργία της αγοράς. Τότε, άνευ πολιτικής παρεμβάσεως (π.χ. επεκτατικής νο­μισματικής ή δημοσιονομικής πολιτικής) η Κρίση απλώς αναπα­ράγεται.

Χρέος και καπιταλισμός: μια έντονη σχέση

Το χρέος ηχεί ως κάτι κακό (ιδίως σε περίοδο Κρίσης Χρέ­ους, όπως η τωρινή). Όμως, καπιταλισμός χωρίς χρέος είναι απλώς αδύνατος. Για να το δούμε αυτό, ας συγκρίνουμε την παραγωγική διαδικασία πριν και μετά την ανάδυση του καπιταλισμού. Επί φε­ουδαρχίας, οι κολίγοι παρήγαν, π.χ., σιτηρά με την εργασία τους επί των γαιών όπου παραδοσιακά κατοικούσαν. Στο τέλος του σί­του, ο αφέντης-γαιοκτήμονας έστελνε τον σερίφη να πάρει -με το καλό ή με το κακό- το μερίδιο του ηγεμόνα, αφήνοντας το υπόλοι­πο για τους κολίγους και την κοινότητά τους. Πρώτα δηλαδή πα­ρατηρούσαμε την παραγωγή και κατόπιν γινόταν η διανομή του παραχθέντος προϊόντος. Ο καπιταλισμός άλλαξε τη χρονική ακο­λουθία. Πώς; Κατά πρώτον ήρθε η έξωση των κολίγων από τις πα­τρογονικές γαίες, το φράξιμο των γαιών και η μίσθωση τους σε ιδιώτες επιχειρηματίες, κάποιες φορές τέως κολίγους ή επιστάτες, οι οποίοι, με τη σειρά τους, έπρεπε να μισθώσουν την εργασία τέ­ως κολίγων ώστε να καλλιεργηθεί η γη και να πληρώσουν νοίκι στον γαιοκτήμονα. Για να το κάνουν αυτό, οι νέοι αυτοί επιχειρη­ματίες έπρεπε να δανειστούν χρήματα είτε από τον ντόπιο τοκο­γλύφο είτε, πολλές φορές, από τον ίδιο τον γαιοκτήμονα, ώστε να προκαταβάλουν ενοίκια, μισθούς και πρώτες ύλες. Έτσι, οι επιχει­ρηματίες ζούσαν με την αγωνία τού αν θα κατάφερναν στο τέλος να πουλήσουν τη σοδειά για ποσό που θα κάλυπτε τους μισθούς τα ενοίκια, τις πρώτες ύλες και τους τόκους του χρέους τους. Με άλλα λόγια, στον καπιταλισμό παρατηρείται ένας κομβικής σημα­σίας ετεροχρονισμός: πρώτα γίνεται η διανομή (μεταξύ γαιοκτη­μόνων, εργαζομένων, τραπεζιτών και επιχειρηματιών) και ακο­λουθεί η παραγωγή. Είναι σαν το χρέος να μεταφέρει αξία από το μέλλον στο παρόν – να παίρνει ένα μέρος αξίας που δεν έχει πα­ραχθεί ακόμα και να το προκαταβάλλει σήμερα. Το χρέος κινεί τον καπιταλισμό και επιτρέπει στον επιχειρηματία να δηλώνει ότι το κέρδος του – η αξία που τον μένει, αφού πληρωθούν ο γαιοκτήμο­νας, ο εργαζόμενος, ο τραπεζίτης και ο προμηθευτής πρώτων υλών- αποτελεί μια «δίκαιη» ανταμοιβή για το ρίσκο που ανέλαβε.